Nëse vazhdon trendi i uljes së numrit të foshnjave të lindura të gjalla, me kalimin e kohës do të zvogëlohet kontingjenti i popullsisë që duhet të përfshihet në procesin arsimor, do të vijë deri te ulja e numrit të orëve mësimore, mbyllja e një numri të madh të shkollave periferike, e kështu edhe humbja e vendeve të punës për një numër të madh punonjësish arsimorë, vlerëson Marija Ljakoska, demografe dhe docent në Institutin e Gjeografisë pranë Fakultetit Matematiko-Natyror, shkruan Fakulteti.mk.
Në vitin 2022 në Maqedoni kanë lindur 18.183 fëmijë, nga të cilët 18.073 të gjallë dhe 110 të vdekur. Numri i të porsalindurve të gjallë në vitin 2022, krahasuar me vitin paraprak, është ulur për 3,1%, tregojnë të dhënat e Entit Shtetëror të Statistikave, ndërsa në dhjetë vitet e fundit numri është në rënie të konsiderueshme. Krahasuar me vitin 1994, numri i foshnjave ishte 30 mijë. Me Marija Ljakoska, demografe dhe docent në Institutin e Gjeografisë pranë PMF-së, UKIM, dhe Artan Limanin, ekspert për zhvillimin e arsimit, diskutojmë mbi pyetjen se si do të ndikojë nataliteti i ulët, çfarë e ardhme na pret, çfarë ndryshimesh do të pësojë sistemi arsimor, a do të ulet numri i nxënësve, a do të mbyllen shkolla dhe a do të mbeten mësues pa punë.
– Për t’iu përgjigjur kësaj pyetjeje dhe të gjitha nënpyetjeve, mendoj se ka vetëm një përgjigje, dhe ajo është varfëria. Është më se e sigurt se nataliteti bie për shkak të gjendjes së keqe ekonomike, ku çiftet e reja nuk mund të përballojnë zgjerimin e familjes pikërisht për shkak të të ardhurave të ulëta, nëse janë të punësuar. Nga ana tjetër, shumë qytetarë e kanë lënë vendin. Ne si shtet kemi një histori të gjatë të qytetarëve tanë që kanë lënë vendin për një jetë më të mirë jashtë, por nuk kemi folur shumë për këtë fenomen, ndoshta për shkak se këta qytetarë i kemi shënuar si qytetarë të një kategorie më të ulët, por tani kur vendin po e lënë edhe të rinjtë e talentuar dhe mirë të arsimuar, po japim alarmin mediatik – thotë Artani.
Në kushte të uljes së numrit të nxënësve, është normale të paraqitet nevoja për optimizimin e shkollave dhe kuadrit arsimor.
Fakti që kemi histori migrimi mbi 50-vjeçare dhe ajo vazhdon, tregon se qytetarët e Maqedonisë po lindin jashtë vendit dhe jo brenda. Sipas tij, e gjithë kjo është rezultat i klimës së keqe ekonomike, tregut të punës të mbyllur, politizimit të punës, klientelizmit dhe, mbi të gjitha, rënies drastike të cilësisë së arsimit të lartë, që ndikon drejtpërdrejt në krijimin e një tregu pune të hapur, të ndershëm, transparent dhe konkurrues, ku të diplomuarit mund të argumentojnë lirshëm aftësitë e tyre para punëdhënësve dhe t’i bindin se janë më të mirët për organizatat dhe kompanitë e tyre.
– Aktualisht ne prodhojmë të diplomuar të pa aftë, të cilët, për shkak të aftësive të tyre të ulëta, pajtohen të punësohen përmes partive politike dhe të bëhen klientë të vetë partive. Nga ana tjetër, shkollat fillore dhe të mesme na japin qytetarë me pak shkrim-lexim dhe pa mendim kritik, të cilët më pas ose shndërrohen në një ushtri votuesish ose në fuqi punëtore fizike në vendet e zhvilluara.
E njëjta gjë vlen edhe për rënien e numrit të nxënësve në shkolla, e cila do të vazhdojë të bjerë derisa shteti të bëhet pjesë e “tregut të përbashkët”, nëse shihet nga këndvështrimi ekonomik, dhe përmes anëtarësimit në BE dhe diktatit të Unionit (për fat të keq) të krijojmë kushte më të mira për jetesë. Me kushte për jetesë nënkuptohet përmirësimi i arsimit, përmirësimi i ekologjisë, përmirësimi i shërbimeve administrative, shërbimeve shëndetësore, gjyqësorit të pavarur dhe policisë, etj.
Ne deri më tani kemi dëshmuar se nuk kemi kapacitet t’i përmirësojmë vetë këto kushte, prandaj tani e vetmja mundësi është të bëhemi anëtare e BE-së, që të na përmirësohen kushtet për një jetë dinjitoze – thotë Artani.
Ai shton se, në kushtet e rënies së numrit të nxënësve, është normale të paraqitet edhe nevoja për optimizimin e shkollave dhe stafit arsimor.
– Shkollat publike do të duhet t’u shërbejnë edhe atyre dhjetëra nxënësve që do të mbeten, prandaj mendoj se me këtë problem duhet të përballemi me mençuri, deri sa të na ndodhë ndonjë mrekulli dhe të bëhemi pjesë e BE-së. Për fat të keq, ne nuk mund të përballemi vetë me këto sfida, dhe këtë tashmë e kemi dëshmuar për 30 vite – thotë ai.
Gratë sot janë më të arsimuara dhe më vështirë hyjnë në martesë
Në spektrin e gjerë të ndryshimeve demogjeografike të ndërlidhura dhe të kushtëzuara, të cilat janë të pranishme në vend, një vend të rëndësishëm zë numri i ulët i lindjeve, shtyrja e lindjeve për më vonë në jetë, ulja e normave të fertilitetit dhe, sigurisht, migrimet, veçanërisht emigrimi jashtë vendit, thekson bashkëbiseduesja jonë Marija Ljakoska.
Siç thotë ajo, ndryshimet në ekonominë globale, mënyrën e jetesës dhe normat shoqërore kanë ndikim mbi gratë në mbarë botën. Krahasuar me gratë para 20 viteve, gratë sot janë më të arsimuara, gjithnjë e më shpesh vendosin të marrin një nivel më të lartë arsimimi, që nënkupton regjistrimin dhe përfundimin e fakultetit, por edhe studimeve master e doktoraturës, dhe procesi arsimor është i gjatë, që do të thotë se vajzat në këtë periudhë do ta kenë të vështirë të vendosin të martohen, e edhe më vështirë të realizohen si nëna.
– Përveç kësaj, përfundimi i arsimit në vetvete do të thotë edhe kërkim për një vend pune të përshtatshëm ose mundësi punësimi, zakonisht në vende pune tërheqëse dhe të dëshiruara për vajzat, prandaj ato shpesh vendosin të zgjedhin ndërtimin e karrierës para krijimit të familjes. Ky trend, megjithëse me intensitet të ndryshëm, është vërejtur si në vendet e zhvilluara, ashtu edhe në ato më pak të zhvilluara, si në mjediset urbane, ashtu edhe në ato rurale. Këto ndryshime kryesisht janë nxitur nga individualizimi i theksuar, emancipimi i gruas, liria personale, si dhe braktisja e normave morale tradicionale dhe dallimeve gjinore. Si rezultat i këtyre ndryshimeve është ulja e vazhdueshme e numrit të përgjithshëm të fëmijëve të gjallë të lindur, e shprehur si në kuptim absolut, ashtu edhe relativ, që në nivel shtetëror ka filluar nga mesi i viteve ’90 të shekullit të kaluar dhe vazhdon deri sot. Ulja e numrit të lindjeve do të thotë edhe ulje të normave të fertilitetit, të cilat janë me rëndësi kyçe për zëvendësimin e gjeneratave – thekson Marija Ljakoska.
Ndryshime serioze në numrin e përgjithshëm të popullsisë
Kështu, në vitin 2021 numri i fëmijëve të gjallë të lindur ishte 18.648, që është 2% më i ulët se ai i vitit të mëparshëm, 32% më i ulët se ai në vitin 2002 (27.761 lindje të gjalla) dhe madje 46,5% më i ulët se ai në vitin 1991 (34.830). Norma e përgjithshme e fertilitetit, e cila është treguesi kryesor për zëvendësimin e gjeneratave, është nën vlerën kritike prej 2,1 fëmijë për çdo grua në moshë riprodhuese që nga viti 1997 (1,93), ndërsa në vitin 2021 kjo vlerë ishte 1,6.
– Supozohet se nëse këto trende vazhdojnë në të ardhmen, do të çojnë në ndryshime serioze në numrin e përgjithshëm të popullsisë, në strukturën e saj sipas moshës dhe gjinisë dhe, më e rëndësishmja nga të gjitha, në hyrjen e gjeneratave të reja. Kështu do të zvogëlohet kontingjenti i popullsisë që duhet të përfshihet në procesin arsimor, do të ketë ulje të numrit të orëve, mbyllje të një numri të madh të shkollave filiale, e me këtë edhe humbje të vendeve të punës për një numër të madh punonjësish arsimorë. Për shembull, në vitin shkollor 2021/22 numri i nxënësve të regjistruar në shkollat fillore krahasuar me vitin 2002/03 është zvogëluar me 21,4%, dhe vetëm numri i nxënësve të klasës së parë është ulur nga 28.098 në vitin 2002/03 në 21.366 në vitin 2021/22, pra një rënie prej plot 24%. Gjendja me numrin e nxënësve në shkollat e mesme është edhe më kritike, ku ulja arrin madje 25,5% në të njëjtën periudhë. Në 5 vitet e fundit vihet re një trend i uljes edhe në numrin e shkollave fillore (-1,5%) dhe të mesme (-2,3%). Hyrja e gjeneratave gjithnjë e më të vogla në sistemin arsimor, herët a vonë, sjell uljen e numrit të personave që ndjekin studime universitare, gjë që më tej do të çojë në rritjen e shpenzimeve për arsim për student (ose nxënës), por edhe në një rritje globale të kostove arsimore – thekson ajo.
Emigracioni nxit procesin e depopullimit
Emigracioni, gjithashtu, ka ndikim të fortë negativ mbi riprodhimin e popullsisë, sepse “largimi” i grave në periudhën fertile çon në një nivel të ulët të pritur të normës së natalitetit dhe fertilitetit, jo vetëm në 10–15 vitet e ardhshme, por edhe për një periudhë më të gjatë që vjen, ndoshta për 40–50 vitet e ardhshme.
– Emigracioni nxit procesin e depopullimit, i cili, veçanërisht në zonat rurale, duhet të zgjidhet fillimisht duke siguruar nevojat më të rëndësishme infrastrukturore të vendbanimeve, e më pas masat të drejtohen drejt arritjes së një shpërndarjeje të barabartë të popullsisë dhe zhvillimit të barabartë të rajoneve. Emigracioni i popullsisë së re në moshë riprodhuese jashtë vendit mund të konfirmohet me numrin gjithnjë e më të madh të fëmijëve të lindur jashtë vendit. Numri i tyre, që nga fillimi i evidentimit në vitin 2004, është pothuajse dyfishuar dhe në vitin 2019 ka arritur në 5.187 fëmijë të lindur jashtë vendit – thekson bashkëbiseduesja jonë Maria.
Duke e marrë në tërësi, numri i lindjeve të gjalla, së bashku me migrimet, ndikon në zhvillimin demografik, shoqëror dhe ekonomik të shtetit, por ato gjithashtu janë të kushtëzuara nga të gjithë këta procese – sipas saj.
– Ato janë të ndërlidhura në një të ashtuquajtur “rreth magjik” dhe është e domosdoshme të aktivizohen të gjitha institucionet kompetente – Qeveria, pushteti lokal dhe bota akademike – me qëllim krijimin e një strategjie për nxitjen e të rinjve që të martohen, për rritjen e nivelit të fertilitetit dhe natalitetit, mbajtjen e të rinjve, por edhe rritjen e nivelit të zhvillimit ekonomik dhe të gjithanshëm – përfundon Maria.
Maqedoni, numri i të porsalindurve në rënie serioze appeared first on Telegrafi.
