Takimi midis Trump dhe Putin u zhvillua në një vend simbolik, Alaskën e shitur në shekullin e 19-të përmes negociatave të ngjashme. Nuk ishte e lehtë dhe tensionet vazhdojnë edhe sot e kësaj dite. Dhe ato na ndihmojnë të kuptojmë më mirë marrëdhënien midis Moskës dhe Uashingtonit.
Thuhet se ekziston një ëmbëlsirë e shijshme që e ka origjinën në Shtetet e Bashkuara për të festuar blerjen e Alaskës. Quhet, jo çuditërisht, “Alaska e pjekur”, megjithëse në Europë njihet si omëleta norvegjeze. Trillim apo jo, kjo rrethanë na kujton se Shtetet e Bashkuara e morën territorin e tyre kufitar veriperëndimor jo nëpërmjet pushtimit ushtarak, por nëpërmjet një shitjeje të vërtetë, të plotë me kontratë dhe çek.
Uashingtoni bleu Alaskën nga Rusia, e cila e kishte eksploruar dhe pushtuar atë më shumë se një shekull më parë, kur kolonistët amerikanë ishin nënshtetas të mbretit anglez dhe ende larg formimit të një kombi. Nga një negociatë në tjetrën, nga viti 1867 deri në vitin 2025, në vend të dy ministrave rusë dhe amerikanë që ranë dakord për të ashtuquajturën “Blerje të Alaskës”, sot në tryezën e negociatave i gjejmë dy presidentët – Donald Trump dhe Vladimir Putin – të angazhuar në një lloj krejtësisht të ndryshëm negociatash.
Simbolika e takimit dypalësh, përtej dobisë së tij aktuale për përfundimin e luftës në Ukrainë, na kthen në një të kaluar në të cilën konfliktet e armatosura midis kombeve pranoheshin si të pashmangshme. Por edhe në një të kaluar në të cilën ishte e mundur të blije dhe të shisje një copë të shtetit tënd për një tjetër. Me gjithë respektin e duhur për ata që jetojnë atje, dhe duke krijuar një urë tjetër për dialog me kohët tona, në të cilën dorëzimi i copave të kombeve diskutohet sikur të ishin çështje abstrakte. E megjithatë, ato shënojnë përgjithmonë jetën e miliona njerëzve.
Si dhe pse rusët e zotëruan Alaskën
Eksplorimi rus i Paqësorit të Veriut, përfshirë Alaskën, filloi në mesin e shekullit të 17-të. Në vitin 1741, eksploruesi danez Vitus Bering, në shërbim të Rusisë, arriti në kontinentin e Amerikës së Veriut, prandaj ngushtica që ndante dy kontinentet u emërua më vonë sipas emrit të tij. Në vitin 1799, cari themeloi Kompaninë Ruso-Amerikane dhe i dha asaj kontroll të plotë politik dhe ekonomik mbi zonën. Për 68 vjet, kompania mbajti monopolin mbi gëzofët e arinjve, bizonëve dhe karibuve, si dhe interesa të rëndësishme në kërkimin e arit. Kompania fillimisht lulëzoi dhe krijoi një pikë tregtare në Fort Ross, pak në veri të San Franciskos.
Ato ishin kohë të ndryshme. Por nuk ishin vetëm rusët dhe amerikanët që pretendonin Alaskën. Britanikët gjithashtu kishin një prani në zonë, me të cilët u nënshkrua një traktat i veçantë në vitin 1824. Gjatë asaj periudhe, më pak se një mijë rusë ishin të stacionuar në Alaskë; shumica e fuqisë punëtore përbëhej nga vendas dhe kreolë. Fillimisht, tregtia dhe komunikimi me Moskën lulëzuan, por luftërat dhe tensionet e mesit të shekullit në zonë i ndërlikuan gjërat.
Pse Rusia vendosi t’ia shiste Alaskën SHBA-së
Duke shitur territorin e saj në Amerikën e Veriut, Moska nuk kishte pse të kishte frikë në atë kohë, pasi Shtetet e Bashkuara nuk ishin një fuqi e aftë të projektohej përtej kontinentit të vet. Nuk ishte një kërcënim kundër të cilit të rritej thellësia e saj mbrojtëse. Rusia po përballej me këto rreziqe në anën tjetër të territorit të saj të gjerë, në anën evropiane. Më pak se 10 vjet para se të shiste Alaskën, Moska kishte humbur Luftën e Krimesë dhe po luftonte me të gjitha forcat për të ruajtur lidhjen e saj euroaziatike. Kjo lidhje ende kalon nëpër Kaukaz dhe Ukrainë, duke na kujtuar se strategjia mbrojtëse e Kremlinit mbetet e pandryshuar edhe në mijëvjeçarin e ri. Ashtu si në një biznes, kostot e panevojshme duhej të shkurtoheshin. Burimet dhe ushtarët nevojiteshin diku tjetër.
Për më tepër, Alaska ishte bërë problem për Moskën. Rreth të njëjtës kohë, Perandoria Ruse hoqi robërinë dhe u përhap bindja se vendasit e Alaskës keqtrajtoheshin përmes punës së detyruar. Kompania Ruso-Amerikane u akuzua për shkelje të të drejtave civile të punëtorëve rusë duke i ndaluar ata të importonin pije alkoolike dhe të shisnin armë vendasve. Karta e kompanisë perandorake do të skadonte në vitin 1862 dhe mosmarrëveshja e ndërlikoi mirëmbajtjen e kolonisë së Amerikës së Veriut. Ishte më mirë t’ia lëshohej Alaska Shteteve të Bashkuara me kushte të pranueshme reciprokisht, sesa të përpiqeshim ta mbronim atë nga pushtimi britanik ose pushtimi nga tregtarët dhe peshkatarët e balenave amerikanë.
Për sa para Rusia ia lëshoi Alaskën Shteteve të Bashkuara?
Çmimi i Alaskës u vendos në 7.2 milionë dollarë, me një kosto prej gati 4 centësh për akër. Traktati u nënshkrua më 30 mars 1867. Negociatat u zhvilluan nga dy zyrtarë shumë të respektuar: Sekretari i Shtetit William H. Seward për Shtetet e Bashkuara dhe kryediplomati Eduard de Stoeckl për Rusinë. I pari ofroi 5 milionë dollarë, i dyti kërkoi 10 milionë dollarë. Ata u pajtuan në gjysmë të rrugës, për 7 milionë dollarë plus 200,000 dollarë, me kusht që “cesioni të ishte i lirë dhe i pangarkuar nga rezerva, privilegje, të drejta ekskluzive ose zotërime nga bashkëpunëtorët rusë”. Kaluan shumë vite para se të njihej “dhurata e Seward” për kombin, siç quhet në historiografinë amerikane. Blerja e Alaskës i lejoi Uashingtonit të bëhej një fuqi jo vetëm në Paqësor, por edhe në Atlantik. Para kujtdo tjetër, Seward e kuptoi rëndësinë e rrugës Arktike, e destinuar të udhëhiqte fatet e dy fuqive për të ardhmen e parashikueshme.
“Çfarë marrëveshjeje!” në stilin e Trumpit
Në Alaskë, Trump po kërkon një marrëveshje që SHBA-të e quajnë “pasuri të patundshme”, që do të thotë se ai dëshiron të merret me Putinin më shumë si një biznesmen që mund të ofrojë dhe të marrë diçka, sesa si president i një fuqie të fuqishme. Ironikisht, marrëveshja që e solli Alaskën nën flamurin amerikan ishte pikërisht ky lloj. Në shekullin e 19-të, Rusia kishte ofruar vazhdimisht t’ia shiste territorin e saj të Amerikës së Veriut Shteteve të Bashkuara, por shpërthimi i Luftës Civile Amerikane në 1861 i shtyu negociatat. Në dhjetor 1866, një vit pas përfundimit të luftës, rusi Stoeckl u ngarkua nga Cari Aleksandri II me nisjen e negociatave për shitjen. Kostot dhe vështirësitë logjistike të furnizimit të territorit e kishin bërë atë një barrë ekonomike dhe sociale për rusët.
Ceremonia për shitjen e Alaskës nuk shkoi shumë mirë
Sigurisht, jo të gjithë ishin dakord. “Rusia na shiti një portokall të shtrydhur”, ishte titulli kryesor i gazetës New York World , e cila tani nuk ekziston më, duke reflektuar ndjenjat e shumicës së qytetarëve amerikanë. Presidenti Andrew Johnson nënshkroi traktatin më 28 maj 1867 dhe më 18 tetor, 150 ushtarë rusë, të veshur me kapele të sheshta dhe uniforma të errëta me të kuqe, u mblodhën në parapetin përpara shtëpisë së guvernatorit të Sitka-s, një vend simbolik i marrëveshjes. 200 ushtarë amerikanë marshuan lart kodrës. Pas rrahjes së çizmeve dhe daulleve, ra një heshtje e frikshme. Ceremonia mori një kthesë dramatike.
Në orën 3:30 të pasdites, Princi Maksutov dhe Gjenerali Rousseau, përkatësisht guvernatori rus dhe përfaqësuesi i SHBA-së, zunë pozicione pranë flamurit. Flamuri rus duhej të ulej për t’i hapur rrugë atij amerikan. Shumë e panë atë që ndodhi më pas si një shenjë fati. Kukulla e shqiponjës perandorake ruse ngeci në shtizën e flamurit, sikur të përpiqej të ngjitej në Alaskë me kthetrat e saj. Pas disa tërheqjesh, për turpin e të gjithëve, ajo ra poshtë, por ra në majë të bajonetave ruse. U ngul, duke bërë që (thuhet) gruaja e Princit Maksutov t’i binte të fikët. Djali i Gjeneral Rusosë nuk e humbi guximin dhe ngriti flamurin amerikan. Që nga ai moment i saktë, historia e Alaskës ndryshoi rrjedhë.
Çfarë ndodhi më pas
Alaska mbeti nën kontrollin e Ushtrisë Amerikane deri në qershor të vitit 1877, pas së cilës u qeveris shkurtimisht nga Departamenti i Thesarit dhe më pas nga autoritete të ndryshme ushtarake. Kjo është një dëshmi e shumësisë së pushteteve dhe institucioneve që ende përcaktojnë politikën e brendshme dhe të jashtme të SHBA-së sot. Shumica e rusëve që ishin ende në Alaska nuk ishin banorë të përhershëm dhe u kthyen në atdheun e tyre pas shitjes. Ata që mbetën iu dha mundësia të aplikonin për shtetësi amerikane brenda 3 vjetësh. Në maj të vitit 1884, territori u bë një distrikt. Megjithatë, Alaska u pranua në Union si shteti i 49-të shumë më vonë, më 3 janar 1959 .
Alaska ka rritur gjithashtu tensionet midis Moskës dhe Uashingtonit. Në një fjalim publik në vitin 2014, vitin e aneksimit të Krimesë nga Rusia, Vladimir Putinit iu bë një pyetje ciklike: “Z. President, dëgjuesja, Tatyana Ivanova, ju pyet se kur do ta rimarrim Alaskën?.” Përgjigja e udhëheqësit të Kremlinit erdhi me një buzëqeshje djallëzore: “E dashur Tatyana, çfarë do të bënit me Alaskën?” Përtej sjelljes së zakonshme të Putinit si irredentist, pyetja është pjesë e një lloj irredentizmi që është rritur në Rusi në dekadat e fundit, paralelisht me neverinë ndaj rendit perëndimor të udhëhequr nga amerikanët.
Një pjesë e kësaj lëvizjeje kërkon të rimarrë të gjitha territoret e “humbura” midis shekujve 19 dhe 20, duke përfshirë Alaskën dhe Ukrainën. Një shembull tjetër daton që nga viti 1993, kur nacionalisti provokues rus Vladimir Zhirinovsky njoftoi qëllimin e tij për të ripushtuar tokat amerikane përtej Ngushticës së Beringut. Në SHBA, çështja kaloi me tallje: karikaturisti Jim Borgman i “Cincinnati Inquirer” vizatoi një President Bill Clinton shumë të shqetësuar duke i kërkuar Arkivit Kombëtar të gjente faturën për blerjen e Alaskës. Edhe pas vitit 2000, nga ana tjetër e mosmarrëveshjes, shumë zyrtarë rusë pretenduan se Alaska në fakt do të “merrej me qira” nga qeveria amerikane vetëm për 100 vjet, por të dhënat historike të blerjes janë të pamohueshme. Në një farë mënyre, duke shitur Alaskën, Rusia eliminoi burimin e një konflikti të mundshëm, pasi në atë vend, zgjerimi rus drejt lindjes, përmes Siberisë dhe Amerikës së Veriut, dhe zgjerimi perëndimor i Shteteve të Bashkuara u përplasën. Pjesa tjetër, siç thuhet, është histori. ©Përgatiti LAPSI.al
Historia (absurde) se si Rusia ia shiti Alaskën SHBA-ve appeared first on Lapsi.al.
