A e bëri pula vezën, apo veza e bëri pulën?
Kjo është një nga pyetjet e famshme ndër shekuj. Ajo që dimë është se pulat vijnë nga vezët, të cilat lindin nga pulat . Njerëzit kanë “luftuar” me këtë arsyetim rrethor prej shekujsh. Cili nga të dy doli i pari? A mund të kishte dalë një pulë nga një vezë që thjesht u shfaq, ose që kishte lindur diçka që nuk ishte aspak pulë? Apo mund të ishte shfaqur pula e parë në ndonjë mënyrë tjetër, pa lindur nga një vezë?
Nëse u bëtë lëmsh, mq poshtë gjeni shpjegimin shkencërisht.
Veza e para
Një vezë është në fakt një enë e mbuluar me membranë brenda së cilës një embrion mund të zhvillohet derisa të arrijë pikën ku mund të mbijetojë vetë. Vezët e para të shpendëve, siç i njohim sot, u shfaqën me evolucionin e amniotëve të parë shumë miliona vjet më parë. Para mbërritjes së tyre, shumica e kafshëve (kujtoni) vendosnin vezët e tyre në ujë që të mos thaheshin.
Amniotët, d.m.th. zogjtë, zvarranikët dhe ata gjitarë që vendosin vezët e tyre në tokë, ose vezët e fekonduara të të cilëve mbahen brenda trupit të nënës deri në lindje, bënë një lloj tjetër veze, e cila mund të mbështesë plotësisht zhvillimin e fetusit. Brenda një veze amniotike, embrioni mund të ushqehet me lëndë ushqyese të ruajtura dhe të marrë frymë pa pasur nevojë për mjedisin e jashtëm të ujit. Vezët amniotike ishin qartësisht të cilësisë më të mirë dhe mbronin embrionin në mënyrë më efektive.
Për shkak të paaftësisë së membranës së vezës për t’u ruajtur në fosile, ne nuk e dimë saktësisht se kur u zhvilluan vezët amniotike. Provat që shkencëtarët kanë çojnë në teorinë se paraardhësi i fundit i përbashkët i dy tetrapodëve dhe amniotëve ka jetuar rreth 370-340 milion vjet më parë. Disa burime sugjerojnë se specia e parë amniote, nga e cila rrjedhin gjitarët, zvarranikët dhe zogjtë e sotëm, kanë jetuar më afër 312 milionë vjet më parë.
Pula e para
Pula e parë që ka jetuar ndonjëherë duhet të ketë qenë rezultat i disa (ose më shumë se një) mutacioni gjenetik që ndodhi në zigotin që prodhoi dy thuajse pula (të ashtuquajturat proto-pula). Kjo do të thotë se dy proto-pula çiftëzuan, duke kombinuar ADN-në e tyre për të prodhuar qelizën e parë të pulës së parë në tokë. Gjatë zhvillimit të qelizës së parë, ndodhën mutacione gjenetike të cilat u kopjuan në të gjitha qelizat e mbetura të embrionit të pulës ndërsa rritej. Kështu, u shfaq pula e parë siç e njohim sot.
Shkencëtarët besojnë se prindërit e kësaj pule të parë ishin shpendët e kuq të xhunglës (Gallus gallus) i cili vjen nga Azia Juglindore dhe mendohet se është zbutur nga njerëzit rreth 10,000 vjet më parë, duke çuar në pulën që njohim sot (Gallus gallus domesticus).
Sipas analizave të ADN-së dhe simulimeve matematikore, megjithatë, duket se pula e zbutur siç e njohim ne sot e ka origjinën nga mutacionet që kanë ndodhur shumë më herët (rreth 58,000 vjet më parë). Ekzistojnë gjithashtu gjetje që mbështesin teorinë se shpendët e xhunglës gri (Gallus sonneratii) mund të kenë kontribuar në evolucionin e asaj që ne e njohim sot si pula së bashku me të kuqen, duke treguar mundësinë e hibridizimit midis specieve të ndryshme në një moment të historisë evolucionare. .
Bazuar në sa më sipër dhe supozimin se vezët amniotike u shfaqën rreth 340 milionë vjet më parë, ndërsa pulat e para evoluan rreth 58,000 vjet më parë, ka më shumë gjasa që veza të jetë shfaqur para pulës.
Lëvozhga e vezës së pulës përbëhet kryesisht nga karbonat kalciumi (CaCO₃) të cilin pulat e marrin nga burime të veçanta ushqimore. Për të krijuar guaskën, kalciumi duhet të marrë formën e kristaleve të karbonatit të kalciumit dhe pulat mbështeten në proteina specifike për të lejuar që ky proces të zhvillohet. Një nga këto proteina, e cila ka inicialet OC-17, shërben për të përshpejtuar krijimin e vezës dhe gjendet vetëm në vezët e pulës. Ky fakt çon në teorinë se pula duhet t’i ketë paraprirë vezës, pasi pa OC-17, veza nuk mund të formohet.
Si përfundim
Do mbetet një pyetje pa përgjigje të prerë.
Procesi evolucionar nuk është i thjeshtë dhe linear, dhe speciet e ndryshme siç i njohim ne sot janë kategorizime njerëzore që ne kemi shpikur në mënyrë që të kuptojmë dhe studiojmë më mirë botën përreth nesh.
Megjithatë, nëse dikush do të na vinte armën në kokë dhe do të na kërkonte t’i përgjigjenim absolutisht, do të vënim bast që veza të vinte para pulës./vizionplus.tv
