Sulmet nga Irani dhe Izraeli, edhe nëse konsiderohen të kufizuara, shënojnë një kapërcim të paprecedentë të kufijve të një “lufte hije” dhjetëvjeçare, duke alarmuar Perëndimin.
Sulmi i sotëm ajror në Isfahan, qendra e programit bërthamor të Iranit, i nisur nga Izraeli, siç konfirmojnë zyrtarët aleatë të SHBA-së, është zhvillimi më i fundit në konfliktin tashmë të hapur mes dy shteteve, të cilat tani po lëvizin në ujëra të paeksploruara.
Të shtunën e kaluar, Irani dërgoi më shumë se 300 raketa dhe drone drejt Izraelit, në sulmin e tij të parë të drejtpërdrejtë ushtarak kundër shtetit hebre. Ai sulm ishte, nga ana tjetër, një përgjigje ndaj një sulmi ajror izraelit në konsullatën iraniane në Damask.
Të dhënat e reja përfaqësojnë një ndryshim të mprehtë të peizazhit, pasi të dy vendet janë përfshirë prej vitesh në një “luftë indirekte” përmes sulmeve kibernetike, vrasjeve në shënjestër dhe, natyrisht, organizatave në vende të treta.
Regjimet e njëpasnjëshme në Iran janë zotuar të shkatërrojnë Izraelin, ndërsa Tel Avivi dhe aleatët e tij perëndimorë, përfshirë SHBA-në, e shohin Teheranin si një kërcënim, veçanërisht kur i afrohet objektivit të tij për aftësinë e armëve bërthamore.
Shtetet e Bashkuara i kanë dhënë Izraelit ndihmën më të madhe ushtarake nga çdo vend tjetër që nga Lufta e Dytë Botërore, me tre miliardë dollarë në vit, “pjesërisht për ta mbrojtur atë nga Irani”, vëren në një analizë Washington Post.
Por cilat ishin pikat kryesore në marrëdhëniet izraelito-iraniane dhe si u shndërrua lufta në hije në konflikt të hapur?
“Gama” iraniane
Republika Islamike e Iranit, liderët fetarë të së cilës morën pushtetin në një revolucion të vitit 1979, ka ushqyer sistematikisht “organizatat proxy” në të gjithë Lindjen e Mesme për të zgjeruar shtrirjen e saj si një kundërpeshë ndaj Izraelit dhe aleatit të tij kryesor, SHBA-së, të cilën Irani e quan “Satani i vogël” dhe “Satani i Madh”.
Teherani ofron mbështetje për Hezbollahun në Liban, Houthis në Jemen, Hamas në territoret palestineze dhe fraksione në Siri dhe Irak.
Hezbollahu u shfaq për herë të parë në Liban në vitet 1980 gjatë luftës civile të vendit, si përgjigje ndaj pushtimit të rajonit jugor të vendit nga Izraeli. Në manifestin e tij të vitit 1985, Hezbollahu vendosi si qëllim kryesor shkatërrimin e Izraelit.
Hamasi u formua gjithashtu në vitet 1980, por erdhi në pushtet në Gaza në 2007 pasi mposhti partinë e themeluar Fatah në zgjedhjet parlamentare dhe zhvilloi “beteja të përgjakshme” në rajon.
Izraeli dhe shumë aleatë perëndimorë e etiketojnë Hamasin një grup terrorist. Në vitin 2007, dy vjet pas tërheqjes nga Gaza, Izraeli vendosi një bllokadë të Rripit të Gazës me mbështetjen e Egjiptit, pa hequr kurrë plotësisht bllokadën.
Uashingtoni akuzon Iranin për ofrimin e mbështetjes së madhe për Hamasin, si dhe Xhihadin Islamik Palestinez (i cili gjithashtu i jep përparësi rezistencës së armatosur ndaj Izraelit), përmes financimit, dërgesave të armëve dhe trajnimit.
Në Jemen, rebelët Houthi, të mbështetur gjithashtu nga Teherani, morën kontrollin e kryeqytetit Sanaa në vitin 2014, duke shkaktuar një krizë humanitare dhe po luftojnë forcat qeveritare të mbështetura nga Arabia Saudite.
Pasi Hamasi sulmoi Izraelin dhe filloi operacionet ushtarake në Gaza, rebelët kanë shtuar sulmet e tyre ndaj anijeve të mallrave që kalojnë Detin e Kuq, në atë që ata thonë se është një lëvizje “solidariteti” me palestinezët që luftojnë në Gaza.
Bombardimi i një qendre hebreje në Argjentinë
Vetëm javën e kaluar, gjykata më e lartë penale e Argjentinës vendosi se Irani organizoi bombardimin vdekjeprurës të vitit 1994 nga Hezbollahu në selinë e një qendre të komunitetit hebre që vrau 85 njerëz dhe plagosi më shumë se 300. Ishte një nga ngjarjet që e bëri të qartë se Irani dhe përfaqësuesit e tij ishin të gatshëm të “sulmojnë Izraelin dhe komunitetet hebraike kudo në botë”, komenton Meckelberg.
Për dekada, Argjentina u fajësua për bllokimin e hetimeve. Si Irani, ashtu edhe Hezbollahu e kanë mohuar përfshirjen në sulm, por gjyqësori i Argjentinës prej kohësh dyshon se Irani qëndron pas sulmit.
Izraeli synon programin bërthamor të Iranit
Për dy dekadat e fundit, Irani ka akuzuar Izraelin për breshëri ndërhyrjeje në programin e tij bërthamor.
Në vitin 2010, analistët kibernetikë identifikuan një virus kompjuterik, të quajtur Stuxnet, i cili kishte infiltruar me sukses kompjuterët në programin bërthamor të Iranit dhe më gjerë. Më vonë doli se sulmi kibernetik ishte vepër e ekspertëve amerikanë dhe izraelitë dhe se edhe pasi virusi u zbulua nga firmat e sigurisë së softuerit, operacioni i përbashkët që synonte infrastrukturën bërthamore të Iranit vazhdoi, nën urdhrin e fshehtë të presidentit të atëhershëm amerikan, Barack Obama.
Shtëpia e Bardhë ka kërkuar të ngadalësojë përparimin e dukshëm të Iranit në “maratonën” për pasurimin e uraniumit, materiali që mund të përdoret për të bërë bomba atomike.
Në vitin 2021, Irani fajësoi Izraelin për një ndërprerje elektrike që dëmtoi pajisjet teknike. Mediat izraelite raportuan në atë kohë se objekti kishte qenë objektiv i një sulmi kibernetik të kryer nga Mossad, agjencia e inteligjencës izraelite. Megjithatë, edhe atëherë nuk kishte asnjë pranim zyrtar.
U vunë re gjithashtu disa “vdekje të dyshimta” të shkencëtarëve. Midis 2010 dhe 2012, katër shkencëtarë të lidhur me programin bërthamor të Iranit u vranë në incidente të veçanta. Në njërën prej tyre, një profesor i fizikës në Universitetin e Teheranit u vra kur një bombë e vendosur në një motoçikletë shpërtheu ndërsa ai kalonte një distancë të shkurtër nga automjeti. Që atëherë, më shumë shkencëtarë iranianë janë vrarë dhe, në shumë raste, autoritetet dhe mediat iraniane fajësojnë Izraelin.
Më 27 nëntor 2020, një shkencëtar i lartë bërthamor iranian, Mohsen Fakhrizadeh, u vra në një pritë jashtë Teheranit. Zyrtarët iranianë sugjeruan përsëri se Izraeli qëndronte pas sulmit.
Ali Ansari, profesor i historisë iraniane në Universitetin e St. Andreës në Skoci, tha se vrasjet nuk ndryshuan rrënjësisht marrëdhëniet e këputura midis Iranit dhe Izraelit, por vuri në dukje se frika se Izraeli mund të gjurmonte dhe ekzekutonte njerëz me njohuri dhe informacione kritike për programin bërthamor të Iranit “shkaktoi panik në vend”.
Lufta në Gaza
Më 7 tetor, njerëz të armatosur të Hamasit sulmuan Izraelin, duke vrarë rreth 1200 njerëz, sulmi më vdekjeprurës në historinë e vendit. Të paktën 253 persona u mbajtën peng. Izraeli u përgjigj duke pushtuar Gazën, duke u zotuar të shkatërrojë Hamasin. Më shumë se 33,000 njerëz janë vrarë dhe 76,000 janë plagosur në Gaza që nga fillimi i luftës, sipas ministrisë së Shëndetësisë të enklavës, e cila nuk bën dallim midis civilëve dhe militantëve.
Zyrtarët izraelitë akuzojnë Iranin për mbështetjen e Hamasit, edhe pse ata nuk kanë fajësuar Teheranin për sulmin e 7 tetorit. Presidenti Biden tha menjëherë më pas se nuk kishte “asnjë provë të qartë” të përfshirjes së drejtpërdrejtë të Teheranit.
Por që nga 7 tetori, grupet e mbështetura nga Irani kanë vënë në shënjestër Izraelin dhe interesat e tij ekonomike, duke përfshirë Hezbollahun në Liban dhe Huthit në Detin e Kuq.
Sulmi ajror izraelit që goditi një ndërtesë konsullore iraniane në Damask, Siri, më 1 prill vrau anëtarë të Gardës Revolucionare Islamike (IRGC), duke përfshirë dy komandantë të lartë.
IRGC ka një histori të gjatë të mbështetjes së sulmeve të dhunshme kundër Izraelit dhe SHBA-së, dhe Izraeli ka kryer sulme kundër objektivave iraniane në Siri prej vitesh. Ky sulm ra në sy, megjithatë, si për shkak të vendndodhjes (zona e konsullatës) dhe për shkak të nivelit të lartë të viktimave. Izraeli, si zakonisht, nuk e mori publikisht përgjegjësinë për sulmin./vizionplus.tv
