The Economist
Vitin e kaluar Amerika e Jugut humbi rreth 2,000 kilometra katrorë të pyjeve tropikale, ekuivalente me një zonë afërsisht sa madhësia e Uellsit, ose tre herë më e madhe se shteti i Delaware. Këto pjesë pyjore strehojnë disa nga nivelet më të larta të biodiversitetit të planetit. Ato kapin dhe ruajnë karbonin në mënyrë më efikase se çdo mjedis tjetër. Me pak fjalw, 2023 ishte thjesht një hap tjetër përgjatë një rruge të zymtë, të njohur – Amerika e Jugut ka humbur 30% të mbulesës së saj kryesore pyjore që nga viti 2001.
Por ka edhe arsye për optimizëm. Megjithëse humbja e 2,000 kilometrave katrorë është tragjike, ajo përfaqëson një reduktim prej 24% të shpyllëzimit në krahasim me vitin e kaluar, kur u shkatërruan rreth 2,600 kilometra katrorë pyll. Brazili dhe Kolumbia bënë maksimumin për të frenuar shpyllëzimin, duke përkuar me marrjen e detyrës nga presidentët e tyre përkatës pro mjedisit, Luiz Inácio Lula da Silva dhe Gustavo Petro. Duhet bërë shumë më tepër për të mbrojtur Amazonën, por është inkurajuese që vullneti politik ka bërë një ndryshim kaq të madh në një kohë kaq të shkurtër. Petro dhe Lula, siç njihet ai, janë zgjedhur përkatësisht në vitin 2022 dhe 2023.
Shifrat e humbjes së pemëve bazohen në një raport të ri nga Global Forest Watch, një bashkëpunim midis Institutit të Burimeve Botërore, një organizatë jofitimprurëse në Uashington, dhe studiuesve me bazë në Universitetin e Maryland. Duke përdorur imazhet e mbledhura nga një satelit NASA, studiuesit hartojnë pyjet parësore tropikale në të gjithë globin në një shkallë 30 me 30 metra. Duke i krahasuar këto harta me kalimin e kohës, ata mund të zbulojnë edhe zona të vogla të humbjes së pemëve. Të dhënat tregojnë nëse pemët kanë humbur nga zjarret, por nevojiten analiza të mëtejshme për të përcaktuar se cilat pjesë pyjore janë humbur nga shpyllëzimi i qëllimshëm.
Brazili ishte vendi me rënien më të madhe të shpyllëzimit vitin e kaluar. Vendi ende humbi më shumë pyje se kudo tjetër në botë – 1,100 kilometra katrorë, ekuivalente me rreth gjysmën e sipërfaqes së Nju Xhersit. Por kjo shifër ka rënë me 36% nga viti 2022. Është niveli më i ulët i shpyllëzimit në Brazil që nga viti 2015. Vlerësimet nga Instituti Kombëtar për Kërkimet Hapësinore të vendit tregojnë gjithashtu një rënie të ndjeshme, prej 22% nga viti në vit, në Amazonën braziliane midis gushtit 2022 dhe korrik 2023.
Shumë merita i takojnw Lulës. Në qershor ai u zotua t’i jepte fund shpyllëzimit në Amazonën braziliane deri në vitin 2030. Ai premtoi të anulojë shumë nga masat anti-mjedisore të vendosura nga paraardhësi i tij, Jair Bolsnaro, i cili shkurtoi fondet për agjencinë mjedisore të Brazilit dhe pushoi drejtuesit e saj.
Një pjesë e planit të Lulës është të njohë territore të reja indigjene në Amazon, duke u dhënë atyre mbrojtje ligjore kundër minatorëve dhe prerësve të paligjshëm tw pyjeve. Toka indigjene priret të vuajë shumë më pak shpyllëzim sesa ajo që është private. Ai riktheu komitetin që përcakton këto zona dhe është duke luftuar me një projekt-ligj të paraqitur nga opozita që do të prishte procesin. Deri më tani janë njohur vetëm tetë territore të reja që nga janari 2023, duke e çuar numrin e përgjithshëm në 498, por të paktën 200 të tjera janë duke u përpunuar.
Lula ka nxitur edhe zbatimin e ligjit. Veçanërisht gjatë viteve të Bolsonaro, krimet mjedisore shpesh neglizhoheshin. Presidenti aktual është zotuar të hapë 39 baza të reja policore në të gjithë Amazonën. Teknologjitë e reja po ndihmojnë. Policia Federale e Brazilit tani përdor imazhe të përditshme të mbledhura nga Planet, një firmë satelitore amerikane, dhe të përpunuara nga Sccon, një kompani braziliane e teknologjisë, për të zbuluar shpyllëzimin dhe për të gjurmuar aktivitetin e paligjshëm në kohë reale. Programi pretendon se ka rezultuar në mbi 140 urdhër-arreste dhe ka çuar në mbledhjen e më shumë se 3.1 miliardë dollarëve.
Por megjithëse fushata kundër shpyllëzimit e Lulës ka pasur një fillim të fortë, ka disa shenja që mund të lëkundet. Grevat e vazhdueshme nga nëpunësit civilë të Brazilit po pengojnë përpjekjet e zbatimit—të dhënat tregojnë se gjobat mjedisore në disa rajone u përgjysmuan në tremujorin e parë të këtij viti krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2023. Përveç kësaj, pas një pwrpjekjeje të fortë për të hequr minatorët e paligjshëm të arit nga Yanomami, territori më i madh brazilian indigjen, në fillim të vitit 2023, shumë janë kthyer. Ushtria braziliane dyshohet se zvogëloi operacionet e saj në zonë në mesin e vitit 2023, duke e lënë agjencinë e mbrojtjes së mjedisit të shmangë vetëm minatorët.
Petro është kampioni tjetër i ri i Amazonës. Sipas raportit të Global Forest Watch, humbja kryesore e pyjeve kolumbiane ra me një masë 49% në 2023, krahasuar me 2022. Në vend që të humbiste një sipërfaqe afërsisht të barabartë me 20 Manhattans, ajo humbi rreth dhjetë-660 kilometra katrorë. Vlerësimet e qeverisë për nëntë muajt e parë të vitit 2023 vërtetuan edhe këtu numrat Global Forest Watch.
Kur Petro mori detyrën, ai njoftoi një sërë politikash të reja për të frenuar shpyllëzimin, duke përfshirë pagesën e banorëve vendas për të parandaluar prerjen e pemëve. Por edhe aktorët më pak zyrtarë kanë bërë një ndryshim. Në maj 2022 Estado Mayor Central (EMC), një grup i armatosur gueril që kontrollon pjesë të Amazonës, njoftoi se do të zbatonte vetë ndalimin e tij për shpyllëzimin. Ata njoftuan një gjobë prej 1 milion pesos kolumbiane (250 dollarë) për çdo hektar të shpyllëzimit. Sipas Al Jazeera, një zëdhënës i EMC pretendon se motivimi i tyre është thjesht mjedisor, por disa e shohin interesin e tyre për natyrën si një mjet pazari për bisedimet e vazhdueshme të paqes me qeverinë. E ardhmja e pyjeve të Kolumbisë varet shumë nga marrëdhënia e qeverisë me EMC dhe grupe të tjera të armatosura; shpyllëzimi u rrit pasi paqja u prish në vend në vitin 2016.
Politika e brendshme nuk është forca e vetme pas reduktimit të shpyllëzimit. Vendet e pasura si Gjermania, Norvegjia dhe Britania po kontribuojnë gjithnjë e më shumë në projekte si Fondi Amazon, një iniciativë prej 1 miliard dollarësh që ofron stimuj financiarë për vendet e Amerikës së Jugut për të ndaluar ose ngadalësuar shpyllëzimin. Vitin e kaluar hyri në fuqi Rregullorja e BE-së për Shpyllëzimin. Deri në fund të vitit 2024, kompanitë që tregtojnë shtatë mallra të ndryshme duhet të dëshmojnë se mallrat e tyre nuk kanë ardhur nga toka të shpyllëzuara së fundmi. Shumë kompani private po miratojnë gjithashtu masa vullnetare për të siguruar që ato të mos jenë bashkëpunëtorë në shpyllëzimin e paligjshëm në asnjë pikë përgjatë zinxhirit të tyre të furnizimit.
Nuk janë të gjitha lajmet e mira – në Bolivi humbja e pyjeve u rrit me 27% nga viti në vit në 2023. Vendi humbi gati 5000 kilometra katrorë, humbja e tretë më e madhe e çdo vendi tropikal, pothuajse po aq sa Republika Demokratike e Kongos, dhe shumë më tepër se Indonezia, pavarësisht se ka më pak se gjysmën e sipërfaqes pyjore të njërës prej tyre. Shumica e humbjeve në vend u shkaktuan nga zjarret, të cilat shpesh vihen qëllimisht nga njerëzit për të pastruar tokën për bujqësi.
Lula dhe Petro kanë shtyrë liderët e tjerë të Amerikës së Jugut të miratojnë politika më miqësore me mjedisin. Në gusht, tetë kombet e Amazonës nënshkruan një deklaratë për t’i dhënë fund shpyllëzimit dhe për të parandaluar që pyjet tropikale të arrijnë një pikë kthese. Shifrat paraprake për janar dhe shkurt 2024 tregojnë reduktime të mëtejshme në shpyllëzimin e Amazonës në krahasim me vitin 2023. Shpresojmë që ky të jetë vetëm fillimi. /vizionplus.tv
